Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie podpisano w Helsinkach 1 sierpnia 1975 roku przez 35 przywódców krajów Europy i Ameryki Północnej[1]. Przyczyną zwołania KBWE była sytuacja polityczna w Europie po II wojnie światowej oraz próba budowy ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa w wyniku załamania się wcześniejszego systemu. Pomysł powstania konferencji zrodził się w latach 60. XX w., dla dobra Europy należało nawiązać współprace z państwami, które należały do NATO i Układu Warszawskiego.
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie została zgłoszona 14 grudnia 1964 r. przez Adama Rapackiego na Zgromadzeniu ONZ[2]. Szczególne znaczenie dla budowy nowego systemu miały m.in. rozpad Układu Warszawskiego, brak równowagi w Związku Radzieckim i w Europie Środkowo- Wschodniej, współpraca zachodnioeuropejska, oraz integracja subregionalna w Europie.
Dialog, który powstał między Wschodem a Zachodem, czyli między USA a ZSRR dotyczył stosunków rządowych i pozarządowych między partiami, parlamentami i ich organizacjami[3].
Należy wspomnieć, że wiele elementów starego układu stało się częściami nowego systemu bądź odgrywały znaczącą rolę, m.in. Pakt Północnoatlantycki oraz instytucje Europy Zachodniej. Ważnym segmentem był rozłam cywilizacyjno-gospodarczy Wschód- Zachód, który można zauważyć dzisiaj, a nawet stwierdzić, że się pogłębia[4].
Niektóre z państw twierdziły, że system powinien być tworzony stopniowo i rzeczowo. Byli oni przekonani, że system powinien również obejmować obszar stosunków politycznych, wojskowych, gospodarczych, ekologicznych, ochrony praw człowieka oraz społecznych. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej pragnęły uczynić z Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie fundament nowego systemu. Proces KBWE zapewniał równość wszystkich uczestników. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej spodziewały się zbyt wiele i chciały osiągnąć to w jak najkrótszym czasie[5]. Natomiast kraje należące do NATO uważały, że mechanizm KBWE pozwalał na kreowanie nowego systemu krok po kroku, oraz spożytkowanie sukcesów Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie bez usuwania wcześniejszych struktur[6].
W Helsinkach stworzono następujące zasady:
- Nienaruszalność granic
- Pokojowe rozwiązanie sporów
- Nieingerowanie w sprawy wewnętrzne
- Suwerenna równość
- Powstrzymanie się od użycia siły lub groźby
- Integralność terytorialna państw
- Poszanowanie praw i wolności człowieka
- Kooperacja między państwami
- Prawo do samodzielności i równouprawnienie państw.
Większość spraw omawianych podczas spotkań KBWE dotyczyły praw człowieka m.in. swobodnego wyjazdu z kraju, możliwość powrotu, swobód religijnych, prawa mniejszości narodowych, prawo do tworzenia i należenia do organizacji.
Państwa socjalistyczne chciały wprowadzić prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne, takie jak zwalczanie bezrobocia, bezdomności oraz analfabetyzmu[7]. Polska i kraje socjalistyczne żądały złagodzenia polityki paszportowej i wizowej, które umożliwiałyby bezproblemowe wyjazdy.
Podczas spotkań w Wiedniu w 1986-1989 roku poszukiwano sposobu, aby rozwiązać problem z rozwojem ogólnoeuropejskim współpracy gospodarczej, technologicznej i ochrony środowiska, co wzbudziło niechęć krajów zachodnich[8]. Dokument ostateczny wprowadził tzw. „ludzki wymiar”, rozpoczął on proces kreowania ogólnoeuropejskiego systemu ochrony praw człowieka[9].
Istnieje dużo powodów, dla których Polska powinna aktywnie uczestniczyć w rozmowach na temat „ludzkiego wymiaru”, przez doświadczenie z 50 lat, Polska ma prawo do opinii na rzecz etycznych i humanitarnych relacji społecznych. Zasadniczo stanowisko Polski względem „ludzkiego wymiaru” KBWE powinno posiadać dwie warstwy: adaptacyjną oraz udoskonaloną. W pierwszej Polska powinna zaakceptować i poprzeć propozycje, które zmieniają na lepsze prawa człowieka[10]. W drugiej warstwie Polska powinna być aktywna w strefie praw człowieka, powinna opierać się przede wszystkim na interesach państwa, które powstają z teraźniejszych problemów rozwoju.
Głównym interesem Polski na terytorium „ludzkiego wymiaru” stosunków pomiędzy krajami KBWE zarysowuje się w związku z masowymi migracjami Polaków do państw zachodnich w celach zarobkowych[11].
Europa jako humanistyczny ogół dojrzewa do aprobacji zbiorowych ideałów oraz standardów moralnych odnoszących się do stosunków międzynarodowych. Niewykluczone zdarza się przejście do uszanowania w stosunkach międzynarodowych, sprawiedliwości i respektowania wartości, dla dobra wspólnoty.
[1] Socialdemokracja Europy Zachodniej wobec procesu KBWE, pod.red. K. Kika, Warszawa 1988, s.12.
[2] M. Grela, L. Kościuk, R. Kuźniar, Z. Lachowski, S. Michałowski, H. Ognik, E. Staniewski, Perspektywy wykorzystania KBWE dla ustanowienia w Europie nowego systemu bezpieczeństwa/przed „szczytem” KBWE w Paryżu, Warszawa 1990, s. 3.
[3] Socialdemokracja…, s.11.
[4] M. Grela, L. Kościuk, R. Kuźniar, Z. Lachowski, S. Michałowski, H. Ognik, E. Staniewski, op. cit., s.4.
[5] M. Grela, L. Kościuk, R. Kuźniar, Z. Lachowski, S. Michałowski, H. Ognik, E. Staniewski, op. cit., s.5.
[6] Ibidem, s. 6-9.
[7] Socialdemokracja…, s.32.
[8] Ibidem, s.33.
[9] M. Grela,L. Kościuk, R. Kuźniar, Z. Lachowski, S. Michałowski, H. Ognik, E. Staniewski, op. cit., s.33.
[10] M. Grela, L. Kościuk, R. Kuźniar, Z. Lachowski, S. Michałowski, H. Ognik, E. Staniewski, op. cit., s.35.
[11] Ibidem, s.6.
